Çayın bulunuşu M.Ö. 2700’lerde Çin topraklarına dayanırken, çay denince tüm dünyanın aklına İngilizler gelir. İngilizlerin filmlere konu olan “5 çayı” geleneği ve çayda kendilerine özgün demleme yöntemlerine sahip olmaları, çayın tarihi için başlangıcın İngiltere’den olduğu yanılgısını doğurur. Tüm dünya çay ve İngilizleri bağdaştırsa da sizlerle tarihi bir yolculuğa çıkarak Çin’den başlayan ve Türkiye’de son bulan çayın hikayesini takip edeceğiz.
Çay ilk kez Çin’de bulundu. Çayın bulunuşu ile ilgili hikaye ise oldukça ilginçtir. Efsaneye göre Çin İmparatoru Shenn Nung elinde sıcak su dolu bir kase ile çay ağacının altına oturur. İmparatorun kasesinin içine birkaç çay yaprağı düşer ve su renklenir. Suyun değişen rengini ve lezzetini beğenen Çin İmparatoru çayı içtiğinde hastalığına şifa bulur. İlk kullanıma ilaç olarak başlayan çay, zamanla Çin’de ticari bir materyal haline gelerek yaygınlaşır. Çin kültürünü incelemeye gelen Japon rahipler ise çay lezzetinin Çin sınırları dışına çıkmasına vesile olurlar.
İngilizler ile çay arasındaki bağlantı ilk kez 18. yüzyılda kuruluyor. Bu tarihe kadar halen içecek olarak geniş kitlelerce kabul görmemiş olan çay, İngilizlerle birlikte kendisini kabul ettirmeyi başarıyor. 18. yüzyılda Çin’den çıkarak Portekiz’e gelen çay eksperleri, bu topraklarda çay ekmeye başlayarak çay endüstrisinin kurulmasına ön ayak oluyorlar. Bu hamle ile çayın tarihi değişiyor. Avrupa topraklarında gelişen çay endüstrisi 1785 yılları arasında İngiltere ve İrlanda topraklarında günlük çay kullanım geleneğinin doğmasına vesile oluyor. İngilizler bununla da yetinmeyerek Hindistan topraklarında çayı tanıtarak ekilmesine ön ayak oluyorlar. Böylece İngilizler ile çayın adı birlikte bu hamle ile anılmaya başlıyor.
Osmanlıların çayla tanışması II. Abdülhamid dönemine karşılık geliyor. Bu dönemde Çin’den getirilen fidanlar Bursa’ya dikiliyor fakat ekolojik sebepler, bu topraklarda çayın yetişmesine izin vermiyor.
Türkiye’de çay kültürünün oluşması Mustafa Kemal Atatürk’le birlikte başlıyor. Her ne kadar Türklerin çay ile tanışıklığı 12. yüzyıla dayansa da Anadolu’da çay yetiştirilmemesi, bu topraklarda kahvenin hüküm sürmesine yol açıyor. Atatürk ise Yemen’den gelen kahvelerin pahalı bir hal alması ile girişimlere başlayarak Türkiye’de çayın yetiştirilmesine ön ayak oluyor.
Türkiye’de çay üretimini start veren isim Zihni Derin’dir. 1923 yılında çay ve narenciye fidanlığı kurmak üzere görevlendirilen Derin çalışmalara başlıyor ve ilk başarısız girişimin ardından Rize bölgesinde çayın yetiştirilmesine öncülük ediyor. “Çayın babası” olarak tanınan Zihni Derin sonrasında Rize ile başlayan tanışıklık, kısa sürede tüm Türkiye’yi sarmayı başarıyor.
Türkiye’ye gelen ilk çay II. Abdülhamid döneminde yapılan hamle ile Çin’den olsa da başarılı girişim için Zihni Derin dönemini baz almak gerekiyor. Derin, Batum’dan getirdiği çeşitli narenciye tohumları ile birlikte çay tohumları ve fidanları getirerek, Türkiye’de çayın tarihi için önemli bir adım atıyor.